অধ্যায় ৬: দ্ৰব্যৰ পৃথকীকৰণ, Class 6, Science Chapter 6, SEBA New Book, Assamese Medium

Next Chapter 

অনুশীলনী
১. শুদ্ধ উত্তৰৰ গোলটো সম্পূৰ্ণকৈ পূৰ কৰা।
প্রশ্ন (i): তলৰ কোনটো মিশ্ৰণ হাতেৰে পৃথক কৰিব পাৰি?
* (a) নিমখ আৰু বালি
* (b) কাঠৰ গুড়ি আৰু লোৰ গুড়ি
* (c) চাউল আৰু শিলগুটি
* (d) কৰ্পূৰ আৰু বালি
   উত্তৰ: (c) চাউল আৰু শিলগুটি
প্রশ্ন (ii): দাইল বা মাহ ধোওঁতে কোনটো পদ্ধতি আমি ব্যৱহাৰ কৰোঁ?
* (a) মৰণা মৰা
* (b) হাতেৰে বচা
* (c) চালনীৰে চলা
* (d) আস্ৰাৱণ
   উত্তৰ: (d) আস্ৰাৱণ (অৱক্ষেপণৰ পিছত)
প্রশ্ন (iii): লো আৰু কয়লাৰ গুড়ি পৃথকীকৰণৰ বাবে উপযুক্ত পদ্ধতি হ’ল –
* (a) বাষ্পীভৱন
* (b) মৰণা মৰা
* (c) চুম্বকীয় পৃথকীকৰণ
* (d) আস্ৰাৱণ
   উত্তৰ: (c) চুম্বকীয় পৃথকীকৰণ
প্রশ্ন (iv): চাহৰ পৰা চাহপাত তলৰ কোনটো পদ্ধতিৰে পৃথক কৰা হয়?
* (a) মৰণা মৰা
* (b) হাতেৰে বচা
* (c) চালনীৰে চলা
* (d) পৰিস্ৰাৱণ
   উত্তৰ: (d) পৰিস্ৰাৱণ (চাহ-ছেকনি ব্যৱহাৰ কৰি)
২. তলত দিয়াবোৰ মিলোৱা:
* (a) পানীত থকা বোকা – (iv) পৰিস্ৰাৱণ
* (b) বোকাপানীত থকা ফিটকিৰি – (vi) আস্ৰাৱণ (অৱক্ষেপণ ত্বৰান্বিত কৰাৰ পিছত)
* (c) উচ্চ বেগত মিশ্ৰণটো ঘূৰোৱা – (v) মথন
* (d) বাদামৰ তেল আৰু পানী – (vi) আস্ৰাৱণ
* (e) বালি আৰু লোৰ গুড়ি – (i) চুম্বকীয় পৃথকীকৰণ
* (f) পানীত দ্ৰৱীভূত নিমখ – (vii) বাষ্পীভৱন
* (g) চাউলত থকা তুঁহ – (ii) জৰা বা ‘বতাহ’ – দিয়া
(টোকা: (iii) পৰিস্ৰাৱণৰ পিছত বাষ্পীভৱন – এইটো বালি আৰু নিমখৰ মিশ্ৰণ পৃথক কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।)
৩. খালী ঠাই পূৰ কৰা:
প্রশ্ন (a): জাবৰৰ দ’মৰ পৰা লোৰ টুকুৰা পৃথক কৰিবলৈ ______ পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
উত্তৰ: জাবৰৰ দ’মৰ পৰা লোৰ টুকুৰা পৃথক কৰিবলৈ চুম্বকীয় পৃথকীকৰণ পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
প্রশ্ন (b): দুটা মিহলি নোহোৱা জুলীয়া দ্ৰব্য ______ পদ্ধতিৰ সহায়ত পৃথক কৰিব পাৰি।
উত্তৰ: দুটা মিহলি নোহোৱা জুলীয়া দ্ৰব্য আস্ৰাৱণ পদ্ধতিৰ সহায়ত পৃথক কৰিব পাৰি।
প্রশ্ন (c): আটা আৰু তুঁহ ______ পদ্ধতিৰে পৃথক কৰিব পাৰি।
উত্তৰ: আটা আৰু তুঁহ চালনীৰে চলা পদ্ধতিৰে পৃথক কৰিব পাৰি।
প্রশ্ন (d): ______ পদ্ধতিৰে খেৰৰ পৰা ঘেঁহু পৃথক কৰিব পাৰি।
উত্তৰ: মৰণা মৰা পদ্ধতিৰে খেৰৰ পৰা ঘেঁহু পৃথক কৰিব পাৰি।
প্রশ্ন (e): বালি-পানীৰ মিশ্ৰণ এটাৰ পৃথকীকৰণ কৰোঁতে, পানীৰ কণিকাবোৰ ফিল্টাৰ কাগজৰ ছিদ্ৰবোৰৰ মাজেদি সৰকি যায় কাৰণ পানীৰ কণিকাবোৰ ______ আৰু ______ বালিৰ কণিকাবোৰ ______।
উত্তৰ: বালি-পানীৰ মিশ্ৰণ এটাৰ পৃথকীকৰণ কৰোঁতে, পানীৰ কণিকাবোৰ ফিল্টাৰ কাগজৰ ছিদ্ৰবোৰৰ মাজেদি সৰকি যায় কাৰণ পানীৰ কণিকাবোৰ সৰু (ছিদ্ৰতকৈ) আৰু অদ্ৰৱণীয় বালিৰ কণিকাবোৰ ডাঙৰ (ছিদ্ৰতকৈ)।
৪. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া।
প্রশ্ন (a): নিমখ আৰু বালিৰ মিশ্ৰণ এটা কিদৰে পৃথক কৰিবা?
উত্তৰ: নিমখ আৰু বালিৰ মিশ্ৰণ এটা পৃথক কৰিবলৈ একাধিক পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব।
১. প্ৰথমে মিশ্ৰণটোত পানী যোগ কৰা হ’ব। নিমখ পানীত দ্ৰৱীভূত হ’ব কিন্তু বালি অদ্ৰৱণীয় হৈ থাকিব।
২. ইয়াৰ পিছত মিশ্ৰণটো পৰিস্ৰাৱণ কৰা হ’ব। ফিল্টাৰ কাগজেৰে ছেকিলে বালিখিনি ফিল্টাৰ কাগজত ৰৈ যাব।
৩. বিকাৰত থকা নিমখ-পানীখিনি বাষ্পীভৱন কৰা হ’ব। পানীখিনি ভাপ হৈ উৰি যোৱাৰ পিছত পাত্ৰত নিমখখিনি ৰৈ যাব।
প্রশ্ন (b): নাৰিকল তেল আৰু পানীৰ মিশ্ৰণ পৃথকীকৰণৰ বাবে এটা পদ্ধতি আগবঢ়োৱা।
উত্তৰ: নাৰিকল তেল আৰু পানী হ’ল দুটা মিহলি নোহোৱা জুলীয়া পদাৰ্থ। মিশ্ৰণটো এটা পাত্ৰত কিছুসময় স্থিৰকৈ ৰাখিলে, তেলখিনি পানীৰ ওপৰত এটা পৃথক তৰপ হৈ জমা হ’ব ইয়াৰ পিছত আস্ৰাৱণ (Decantation) পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰি ওপৰৰ তেলখিনি লাহেকৈ আন এটা পাত্ৰত বাকি দি পৃথক কৰিব পাৰি।
প্রশ্ন (c): নিমখ পানীৰপৰা নিমখ কেনেদৰে পৃথক কৰিবা?
উত্তৰ: নিমখ পানীত দ্ৰৱীভূত হৈ থাকে। নিমখ পানীৰপৰা নিমখ পৃথক কৰিবলৈ বাষ্পীভৱন (Evaporation) পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। নিমখ-পানীৰ মিশ্ৰণটো গৰম কৰিলে পানীখিনি ভাপ হৈ উৰি যায় আৰু নিমখখিনি পাত্ৰত অৱশেষ হিচাপে ৰৈ যায়।
৫. তলৰ মিশ্ৰণবোৰত থকা উপাদানবোৰৰ কি কি ধৰ্মৰ বাবে সিহঁতক পৃথক কৰিব পৰা যাব?
* (a) নিমখ আৰু চকৰ গুড়ি – দ্ৰৱণীয়তা (পানীত নিমখ দ্ৰৱণীয়, চকৰ গুড়ি অদ্ৰৱণীয়)।
* (b) ধান আৰু খেৰ – ওজন/ভৰ (ধান গধুৰ আৰু খেৰ পাতল হোৱা বাবে ‘জৰা’ পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়)।
* (c) চক আৰু কয়লা – বৰণ বা আকৃতি (দুয়োটা গোটা পদাৰ্থ হ’লে হাতেৰে বচা পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি)।
* (d) লোৰ টুকুৰা আৰু কাঠৰ গুড়ি – চুম্বকীয় ধৰ্ম (লো চুম্বকীয় পদাৰ্থ কিন্তু কাঠ অচুম্বকীয়) ।
* (e) বালি আৰু চাউল – আকাৰ (বালিৰ কণিকা সৰু আৰু চাউল ডাঙৰ হোৱা বাবে চালনীৰে চলা হয়)।
৬. সাগৰৰ পানীৰ পৰা নিমখ কেনেদৰে আহৰণ কৰা হয়?
উত্তৰ: সাগৰৰ পানী বাম গাতত ভৰাই থোৱা হয়। সূৰ্যৰ তাপত এই পানী লাহে লাহে বাষ্পীভূত হয়। কেইদিনমানৰ পিছত পানী সম্পূৰ্ণৰূপে ভাপ হৈ উৰি যায় আৰু গোটা নিমখখিনি আন পদাৰ্থৰ সৈতে মিশ্ৰিত হৈ গাতত ৰৈ যায়। পিছত এই মিশ্ৰণটোৰ পৰা বিশুদ্ধকৰণ কৰি নিমখ আহৰণ কৰা হয়।
৭. মিশ্ৰণ এটাৰ পৰা উপাদানবোৰ পৃথক কৰিবৰ বাবে উপযুক্ত পদ্ধতি কিদৰে নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়?
উত্তৰ: মিশ্ৰণ এটাৰ পৰা উপাদানবোৰ পৃথক কৰিবলৈ উপযুক্ত পদ্ধতি নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ উপাদানবোৰৰ বৈশিষ্ট্য বা ধৰ্মসমূহ জনাটো প্ৰয়োজন। উপাদানবোৰৰ আকাৰ, আকৃতি, বৰণ, ওজন, অৱস্থা (গোটা, জুলীয়া, গেছীয়), পানীত দ্ৰৱণীয়তা, বা চুম্বকে আকৰ্ষণ কৰা ধৰ্মৰ পাৰ্থক্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি পদ্ধতি নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়।
৮. নদীৰ বোকা পানীৰ পৰা ফটফটীয়া পানী পাবৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা সকলোবোৰ পদ্ধতিৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: নদীৰ বোকা পানীৰ পৰা ফটফটীয়া পানী পাবলৈ তলৰ পদ্ধতিবোৰ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি:
১. অৱক্ষেপণ (Sedimentation): মিশ্ৰণটো কিছুসময় স্থিৰকৈ ৰাখিলে গধুৰ বোকাখিনি পাত্ৰৰ তলত জমা হয়।
২. আস্ৰাৱণ (Decantation): বোকাখিনি তলত জমা হোৱাৰ পিছত ওপৰৰ ফটফটীয়া পানীখিনি লাহেকৈ বাকি দিয়া হয়।
৩. পৰিস্ৰাৱণ (Filtration): আস্ৰাৱণ কৰাৰ পিছতো থাকি যোৱা মিহি বোকা আঁতৰাবলৈ ফিল্টাৰ কাগজ বা মিহি কাপোৰেৰে ছেকি লোৱা হয়।
৯. উপযুক্ত চিত্ৰসহ পৰিস্ৰাৱণ পদ্ধতিটো ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ:

পৰিস্ৰাৱণ হ’ল এটা জুলীয়া পদাৰ্থৰ পৰা অদ্ৰৱণীয় গোটা পদাৰ্থ পৃথক কৰা এটা পদ্ধতি।
পদ্ধতি: এই পদ্ধতিৰ বাবে এটা ফানেল, ফিল্টাৰ কাগজ, বিকাৰ আৰু ষ্টেণ্ডৰ প্ৰয়োজন হয়। প্ৰথমে ফিল্টাৰ কাগজখন ভাঁজ কৰি এটা শংকু আকৃতি দিয়া হয় আৰু তাক ফানেলৰ ভিতৰত লগোৱা হয়। ফানেলটো ষ্টেণ্ডত লগাই তাৰ তলত এটা বিকাৰ ৰখা হয়। এতিয়া পৃথক কৰিবলগীয়া মিশ্ৰণটো (যেনে বোকা-পানী) লাহে লাহে ফানেলত ঢালি দিয়া হয়। জুলীয়া পদাৰ্থখিনি (পানী) ফিল্টাৰ কাগজৰ সৰু সৰু ছিদ্ৰবোৰৰ মাজেৰে সৰকি গৈ বিকাৰত জমা হয়, কিন্তু অদ্ৰৱণীয় গোটা পদাৰ্থবোৰ (বোকা) ফিল্টাৰ কাগজখনত ৰৈ যায়।
১০. পাঠৰ ক্ৰিয়া-কলাপ ৬.২ অনুসৰি, সম্ভৱপৰ সকলো মিশ্ৰণৰ বাবে প্ৰযোজ্য পৃথকীকৰণ পদ্ধতিসমূহ উল্লেখ কৰা।
(ক্ৰিয়া-কলাপ ৬.২ ত লোৱা দ্ৰব্যবোৰ আছিল: নিমখ, পানী, বালি, আৰু ৰন্ধন তেল)
* ১. নিমখ, পানী (গোটা, জুলীয়া; দ্ৰৱণীয়): বাষ্পীভৱন
* ২. বালি, পানী (গোটা, জুলীয়া; অদ্ৰৱণীয়): অৱক্ষেপণ আৰু আস্ৰাৱণ বা পৰিস্ৰাৱণ
* ৩. তেল, পানী (জুলীয়া, জুলীয়া; অদ্ৰৱণীয়/অমিশ্ৰিত): আস্ৰাৱণ
* ৪. নিমখ, বালি (গোটা, গোটা): পানীত দ্ৰৱীভূত কৰি পৰিস্ৰাৱণ (বালি পৃথক হ’ব) আৰু তাৰ পিছত বাষ্পীভৱন (নিমখ পৃথক হ’ব)।
* ৫. নিমখ, তেল (গোটা, জুলীয়া; অদ্ৰৱণীয়): পৰিস্ৰাৱণ।
* ৬. বালি, তেল (গোটা, জুলীয়া; অদ্ৰৱণীয়): অৱক্ষেপণ আৰু আস্ৰাৱণ বা পৰিস্ৰাৱণ।
*