পাঠ – ২ জীৱ আৰু পৰিৱেশ, Class -5, Environment Chapter -2, Assamese medium

Next Chapter

 

পৃষ্ঠা ১০ (কাৰ্যকলাপ)

প্ৰশ্ন: পুখুৰীত থকা জলজ জীৱ, যেনে- শেলাই, পুণী, ভেট, পানীত গজা ঘাঁহ আদিক কোনবোৰ প্ৰাণীয়ে খায়, ভাবি চোৱাচোন?

উত্তৰ: এইবোৰক পুখুৰীত থকা বিভিন্ন ধৰণৰ কীট-পতংগ, সৰু মাছ, শামুক আদিয়ে আহাৰ হিচাপে গ্রহণ কৰে।

প্ৰশ্ন: এতিয়া চোৱাচোন বাৰু প্ৰাথমিক উপভোক্তাক (কীট-পতংগ, সৰু মাছ, শামুক) কোনবোৰ জীৱই খায়?

উত্তৰ: পুখুৰীত থকা ডাঙৰ মাছ, ভেকুলী, কেঁকোৰা আদিয়ে খায়।

পৃষ্ঠা ১১ (কাৰ্যকলাপ)

চিন্তা কৰি কোৱা –

প্ৰশ্ন: পুখুৰীত শেলাই, ঘাঁহ আদি নাথাকিলে কি হ’লহেঁতেন?

উত্তৰ: পুখুৰীত থকা শেলাই, ঘাঁহ আদি হ’ল উৎপাদক। ইহঁত নাথাকিলে প্রাথমিক উপভোক্তাবোৰে (যেনে – সৰু মাছ, শামুক, কীট-পতংগ) খাদ্য নাপালেহেঁতেন। ফলত প্রাথমিক উপভোক্তাবোৰ জীয়াই নাথাকিব আৰু ইয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল গৌণ বা তৃতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তাবোৰেও (যেনে – ডাঙৰ মাছ, ভেকুলী, বগলী) খাদ্যৰ অভাৱত জীয়াই থাকিব নোৱাৰিব। ইয়াৰ ফলত পুখুৰীটোৰ পৰিস্থিতি তন্ত্ৰৰ ভাৰসাম্য নষ্ট হ’ব।

পৃষ্ঠা ১২ (কাৰ্যকলাপ)

ঘাঁহনি (কাৰ্যকলাপ)

প্ৰশ্ন: ওপৰৰ ঘাঁহনিৰ ছবিখন পর্যবেক্ষণ কৰি উপযুক্ত স্থানত প্রাণীবোৰৰ নাম লিখা।

উত্তৰ: (ছবিখনৰ আধাৰত)

 * উৎপাদক – ঘাঁহ

 * প্রথম শ্ৰেণীৰ উপভোক্তা – হৰিণা

 * দ্বিতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তা – বাঘ (বা নাহৰফুটুকী বাঘ)

ক্ষেত্র অধ্যয়ন (কাৰ্যকলাপ)

প্ৰশ্ন: শস্যৰ পথাৰ বা বাগিচা এখন পর্যবেক্ষণ কৰি তাত দেখা জীৱবোৰৰ এখন তালিকা প্রস্তুত কৰা আৰু তিনিটা খাদ্যশৃংখল বহীত লিখা।

উত্তৰ: (এইটো এটা বাস্তৱিক কাৰ্যকলাপ। পাঠ্যপুথিৰ পৃষ্ঠা ১৩ ৰ ছবিৰ আধাৰত সম্ভাৱ্য উত্তৰ দিয়া হ’ল।)

 * জীৱবোৰৰ তালিকা: ঘাঁহ (বা শস্য), ফৰিং, ভেকুলী, সাপ, শেন, নিগনি, শহাপহু, পাৰ।

 * তিনিটা খাদ্যশৃংখল:

   * ঘাঁহ → ফৰিং → ভেকুলী → সাপ → শেন

   * ঘাঁহ → শহাপহু → শেন

   * ঘাঁহ → নিগনি → সাপ

পৃষ্ঠা ১৩ (কাৰ্যকলাপ)

প্ৰশ্ন: ওপৰৰ ছবিখন চাই ‘শস্য-পথাৰ পৰিস্থিতি তন্ত্র’ত সৃষ্টি হোৱা কেইটামান খাদ্যশৃংখল তৈয়াৰ কৰোঁ আহা-

উত্তৰ: (ছবিখনৰ আধাৰত)

 * ঘাঁহ → শহাপহু → শেন

 * ঘাঁহ → নিগনি → শেন

 * ঘাঁহ → নিগনি → সাপ → শেন

 * ঘাঁহ → ফৰিং → ভেকুলী → সাপ → শেন

 * ঘাঁহ → ফৰিং → শেন

 * ঘাঁহ → পাৰ (শস্য খোৱা চৰাই) → শেন

পৃষ্ঠা ১৪ (কাৰ্যকলাপ)

প্ৰশ্ন: তলত দিয়া নামবোৰৰ পৰা খাদ্যশৃংখল সাজা-

উত্তৰ:

 * (ক) গৰু, ঘাঁহ, বাঘ – ঘাঁহ → গৰু → বাঘ

 * (খ) গছৰ পাত, ভেকুলী, ফৰিং – গছৰ পাত → ফৰিং → ভেকুলী

 * (গ) শিয়াল, এন্দুৰ, চিলনী – (উৎপাদক অবিহনে) এন্দুৰ → শিয়াল অথবা এন্দুৰ → চিলনী

 * (ঘ) সাপ, এন্দুৰ, চিলনী – (উৎপাদক অবিহনে) এন্দুৰ → সাপ → চিলনী

 * (ঙ) মাছ, শেলুৱৈ, বগলী – শেলুৱৈ → মাছ → বগলী

পৃষ্ঠা ১৫ (অনুশীলনী)

১। উত্তৰ লিখা –

(ক) পৰিৱেশৰ জৈৱিক আৰু অজৈৱিক উপাদানবোৰ কি কি?

উত্তৰ: পৰিৱেশৰ জৈৱিক উপাদানবোৰ হ’ল- উদ্ভিদ, প্রাণী, চৰাই-চিৰিকটি, অণুজীৱ আদি। অজৈৱিক উপাদানবোৰ হ’ল- বায়ু, পানী, মাটি, সূৰ্যৰ তাপ, পোহৰ আদি।

(খ) উদ্ভিদক উৎপাদক বুলি কিয় কোৱা হয়?

উত্তৰ: সেউজীয়া উদ্ভিদে সালোক সংশ্লেষণ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে নিজৰ আহাৰ নিজে তৈয়াৰ কৰি ল’ব পাৰে, সেয়েহে উদ্ভিদবোৰক উৎপাদক বুলি কোৱা হয়।

(গ) উপভোক্তা কেইপ্ৰকাৰ আৰু কি কি?

উত্তৰ: উপভোক্তাসকলক মূলতঃ তিনিটা ভাগত ভগোৱা হৈছে:

 * প্রাথমিক উপভোক্তা: যিসকলে পোনপটীয়াকৈ উদ্ভিদৰপৰা খাদ্য আহৰণ কৰে (তৃণভোজী)। যেনে- গৰু, হৰিণা, শহাপহু।

 * গৌণ বা দ্বিতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তা: যিসকলে প্রাথমিক উপভোক্তাক খাদ্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰে (মাংসভোজী)। যেনে- বাঘ, সিংহ, ভেকুলী।

 * তৃতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তা: যিসকলে দ্বিতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তাক খাদ্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰে। যেনে- সাপ, বগলী, শেন চৰাই।

   (ইয়াৰ উপৰি সৰ্বভোজী প্রাণীও আছে, যি উৎপাদক আৰু উপভোক্তা উভয়কে খায়। যেনে- মানুহ, গাহৰি)।

(ঘ) বিয়োজকে আমাক কেনেদৰে সহায় কৰে?

উত্তৰ: বিয়োজকে (যেনে – বেক্টেৰিয়া আৰু ভেঁকুৰ) উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ মৃতদেহৰ বিয়োজন ঘটায়, অৰ্থাৎ গেলি-পচি যোৱাত সহায় কৰে। এই গেলি-পচি যোৱা অৱশিষ্টখিনি মাটিত জৈৱিক সাৰ হিচাপে মিহলি হৈ থাকে, যি উদ্ভিদৰ বৃদ্ধিত সহায় কৰে।

(ঙ) তিনিটা পৰিস্থিতি তন্ত্ৰৰ নাম লিখা।

উত্তৰ: তিনিটা পৰিস্থিতি তন্ত্ৰৰ নাম হ’ল- ঘাঁহনি, পুখুৰী আৰু শস্য-পথাৰ (বা অৰণ্য)।

২। খালী ঠাই পূৰ কৰা –

(ক) শামুক হ’ল প্রাথমিক উপভোক্তা।

(খ) এটাতকৈ অধিক খাদ্যশৃংখল মিলি খাদ্যজালৰ সৃষ্টি হয়।

(গ) শেন হ’ল তৃতীয় (বা উচ্চ) শ্ৰেণীৰ উপভোক্তা। (যিহেতু ই সাপক খায়)

(ঘ) খাদ্যজালত এটাতকৈ অধিক খাদ্যশৃংখল থাকে।

৩। শুদ্ধ উত্তৰ বাছি উলিওৱা –

(ক) খাদ্যশৃংখলৰ আৰম্ভণিতে সদায় উদ্ভিদ/প্রাণী/অণুজীৱ থাকে।

(খ) বিয়োজকে/উৎপাদকে/ উপভোক্তাই খাদ্য প্রস্তুত কৰে।

(গ) উৎপাদকে/ বিয়োজকে/ উপভোক্তাই মৃতদেহ গেলি-পচি যোৱাত সহায় কৰে।

৪। খাদ্যশৃংখল কি? উদাহৰণেৰে সৈতে বুজাই লিখা।

উত্তৰ: জীৱবিলাকে ইটোৱে-সিটোক খাদ্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰে। এনেদৰে খাদ্যৰ বাবে ইটোৱে-সিটোৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি যি শৃংখল গঠন কৰে, তাকে খাদ্যশৃংখল বোলে। এটা খাদ্যশৃংখলত উৎপাদক (উদ্ভিদ), প্ৰাথমিক উপভোক্তা (তৃণভোজী) আৰু গৌণ/তৃতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তা (মাংসভোজী) শৃংখলিতভাৱে থাকে।

উদাহৰণ: ঘাঁহ → ফৰিং → ভেকুলী → সাপ → শেন।

৫। পুখুৰী এটা পৰিস্থিতি তন্ত্র হয়নে? যুক্তি সহকাৰে বুজাই লিখা।

উত্তৰ: হয়, পুখুৰী এটা পৰিস্থিতি তন্ত্ৰৰ উত্তম উদাহৰণ। কাৰণ এটা পৰিস্থিতি তন্ত্ৰ জৈৱিক আৰু অজৈৱিক উপাদানসমূহৰ পৰস্পৰ নিৰ্ভৰশীলতাৰ ফলত গঠন হয়। পুখুৰীতো এই সকলো উপাদান আছে।

যুক্তি:

 * অজৈৱিক উপাদান: পুখুৰীত পানী, মাটি, সূৰ্যৰ পোহৰ আদি অজৈৱিক উপাদান থাকে।

 * জৈৱিক উপাদান:

   * উৎপাদক: শেলাই, পুণী, ভেট আদিয়ে সূৰ্যৰ পোহৰত খাদ্য উৎপাদন কৰে।

   * উপভোক্তা: সৰু মাছ, শামুক, কীট-পতংগ (প্রাথমিক উপভোক্তা); ডাঙৰ মাছ, ভেকুলী (গৌণ উপভোক্তা); আৰু বগলী, মাছৰোকা (তৃতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তা) থাকে।

   * বিয়োজক: পানীত থকা অণুজীৱই মৃত জীৱৰ বিয়োজন ঘটায়।

     এইদৰে পুখুৰীত থকা জৈৱিক আৰু অজৈৱিক উপাদানসমূহে পৰস্পৰ নিৰ্ভৰশীল হৈ এটা পৰিস্থিতি তন্ত্ৰ গঠন কৰিছে।

৬। সালোক সংশ্লেষণ বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ: সেউজীয়া উদ্ভিদৰ পাতত থকা হৰিৎকণাই সৌৰশক্তি আহৰণ কৰে। উদ্ভিদে বায়ুৰপৰা কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড আৰু মাটিৰপৰা পানী শোষণ কৰি লয়। এই আহৰণ কৰা সৌৰশক্তিৰ সহায়ত কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড আৰু পানীৰ মাজত বিক্ৰিয়া ঘটি উদ্ভিদৰ পাতত খাদ্য প্রস্তুত হয়। পাতে খাদ্য প্রস্তুত কৰা এই প্রক্রিয়াটোকে সালোক সংশ্লেষণ বোলে।

 

৭। পার্থক্য লিখা –

(ক) উৎপাদক আৰু বিয়োজক।

উত্তৰ:

 * উৎপাদক: যিসকলে (যেনে – সেউজীয়া উদ্ভিদ) সালোক সংশ্লেষণৰ জৰিয়তে নিজৰ আহাৰ নিজে প্ৰস্তুত কৰিব পাৰে, তেওঁলোকক উৎপাদক বোলে।

 * বিয়োজক: যিসকলে (যেনে – বেক্টেৰিয়া, ভেঁকুৰ) উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ মৃতদেহৰ বিয়োজন ঘটাই গেলি-পচি যোৱাত সহায় কৰে আৰু তাৰ পৰা পুষ্টি আহৰণ কৰে, তেওঁলোকক বিয়োজক বোলে।

(খ) তৃণভোজী আৰু মাংসভোজী প্রাণী।

উত্তৰ:

 * তৃণভোজী প্রাণী: যিবোৰ প্রাণীয়ে প্রত্যক্ষভাবে সেউজীয়া উদ্ভিদক খাদ্য হিচাপে আহৰণ কৰে (প্রাথমিক উপভোক্তা), সেইবোৰক তৃণভোজী প্রাণী বোলে। যেনে- গৰু, হৰিণা।

 * মাংসভোজী প্রাণী: যিবোৰ প্রাণীয়ে আন প্ৰাণীক (যেনে – তৃণভোজী প্রাণীবোৰক) খাদ্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰে (গৌণ বা দ্বিতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তা), সেইবোৰক মাংসভোজী প্রাণী বোলে। যেনে- বাঘ, সিংহ।

(গ) খাদ্যশৃংখল আৰু খাদ্যজাল।

উত্তৰ:

 * খাদ্যশৃংখল: খাদ্যৰ বাবে জীৱই ইটোৱে-সিটোৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি থকা এটা ৰৈখিক (শৃংখলিত) ব্যৱস্থাই হ’ল খাদ্যশৃংখল। উদাহৰণ: ঘাঁহ → শহাপহু → শেন।

 * খাদ্যজাল: এটা পৰিস্থিতি তন্ত্ৰত থকা বহুকেইটা খাদ্যশৃংখল ইটো-সিটোৰ লগত লগলাগি যিখন জটিল জালিকাৰ সৃষ্টি কৰে, সেয়াই খাদ্যজাল।

৮। পৰিস্থিতি তন্ত্ৰত প্ৰথম শ্ৰেণীৰ উপভোক্তাবোৰ নোহোৱা হৈ গ’লে কি হ’ব?

উত্তৰ: পৰিস্থিতি তন্ত্ৰত প্ৰথম শ্ৰেণীৰ উপভোক্তাবোৰ (তৃণভোজী প্রাণী) নোহোৱা হৈ গ’লে, ইহঁতৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল দ্বিতীয় বা তৃতীয় শ্ৰেণীৰ উপভোক্তাবোৰৰ (মাংসভোজী প্রাণী) খাদ্যৰ অভাৱ হ’ব। ইয়াৰ ফলত মাংসভোজী প্ৰাণীৰ সংখ্যা কমি যাব বা বিলুপ্ত হ’ব, যাৰ ফলত পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্য নষ্ট হ’ব।

৯। খাদ্যজালৰ কিয় সৃষ্টি হয়?

উত্তৰ: এটা পৰিস্থিতি তন্ত্ৰত একেবিধ খাদ্যকে একাধিক প্রাণীয়ে খায় আৰু একেটা প্রাণীয়েও একাধিক খাদ্য খায় (অৰ্থাৎ এটাতকৈ অধিক খাদ্যশৃংখলত ভাগ লয়)। এইদৰে বহুকেইটা খাদ্যশৃংখল পৰস্পৰৰ লগত সাঙোৰ খাই পৰাৰ ফলত খাদ্যজালৰ সৃষ্টি হয়।

১০। মাটিত পৰি থকা মৃত জীৱবোৰ কিয় গেলি-পচি যায়?

উত্তৰ: মাটিত পৰি থকা মৃত জীৱবোৰ গেলি-পচি যায় কাৰণ মাটিত থকা কিছুমান বেক্টেৰিয়া আৰু ভেঁকুৰে (বিয়োজক) সেইবোৰৰ বিয়োজন ঘটায়। ইহঁতে মৃতদেহবোৰক ক্ষুদ্র ক্ষুদ্র অংশলৈ পৰিণত কৰে, যাৰ ফলত সেইবোৰ গেলি-পচি মাটিত সাৰ হিচাপে মিহলি হৈ যায়।